Zwanger

• We hebben een borstvoedingsbeleid op papier dat we standaard bekend maken aan alle betrokken medewerkers.
• Alle betrokken medewerkers de leren vaardigheden die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van het beleid.
• Alle zwangere vrouwen worden voorgelicht over de voordelen en over de praktijk van borstvoeding geven.
• Moeders worden binnen een uur na de geboorte van hun kind geholpen met borstvoeding geven.
• Aan vrouwen wordt uitgelegd hoe ze hun baby aan moeten leggen en hoe zij de melkproductie in stand kunnen houden – zelfs als de baby van de moeder gescheiden moet worden.
• Pasgeborenen krijgen geen andere voeding dan borstvoeding, ook geen extra vocht, tenzij hier een medische indicatie voor is.
• Moeder en kind mogen dag en nacht bij elkaar op een kamer blijven.
• Borstvoeding op verzoek wordt nagestreefd.
• Aan pasgeborenen die borstvoeding krijgen, geven we geen speen of fopspeen.
• We onderhouden contacten met andere instellingen en vakgebieden over de begeleiding van borstvoeding en zorgen ervoor dat zij de ouders verwijzen naar borstvoedingsorganisaties.

Goede begeleiding geven bij flesvoeding vinden wij net zo belangrijk als goede begeleiding bij borstvoeding. Ook flesvoeding kan uw kindje een goede start geven en kan het contact tussen ouders en kind bevorderen. Als u al van tevoren weet dat u flesvoeding gaat geven, is het handig om voor de geboorte flesvoeding voor kinderen van 0-6 maanden en flessen en spenen in huis te halen. In principe voldoet ieder merk flesvoeding dat u in Nederland kunt kopen aan de in Nederland gestelde voedingseisen. De kraamverzorgende of -verpleegkundige kan u advies geven. Ook helpt deze u bij het gebruiken en schoonmaken van de flesjes en het klaarmaken van de voeding.

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat moedermelk de meest gezonde manier is om uw baby te voeden. Het is goed voor de groei en ontwikkeling van het kindje en het beschermt het kindje tegen veel ziekten. Ook is borstvoeding goed voor het contact tussen ouders en kind. Het geven van borstvoeding geeft niet alleen het kindje, maar ook de moeder belangrijke gezondheidsvoordelen. Daarom adviseren we, als u voor borstvoeding kiest, om uw baby minstens 6 maanden borstvoeding te geven.

U bent ongewenst of onbedoeld zwanger en denkt eraan om uw zwangerschap af te breken. Nu staat u voor een moeilijke beslissing. Het is goed dat u informatie zoekt en goed laat informeren naar de mogelijkheden. Het is belangrijk dat u een overwogen besluit neemt.

Op de volgende websites vind je informatie over wat dit inhoudt.

• www.fiom.nl/ongewenst-zwanger/abortus
• www.zeaz.nl

Er zijn vrouwen die na een zwangerschap die ze geheim hebben gehouden alleen moeten bevallen. Dat kunnen vrouwen zijn die grote problemen voorzien door de komst van hun baby, omdat daarop vanuit hun directe omgeving negatief zal worden gereageerd. Dat is niet alleen gevaarlijk voor de moeder en haar baby, maar ook een hele zware en heftige traumatische gebeurtenis. Vanuit een paniekreactie of de angst voor ontdekking kan er dan iets gebeuren dat onverantwoord en niet meer terug te draaien is. Het kan ook zo zijn dat vrouwen of hun partners zich niet in staat voelen hun baby zelf te verzorgen en op te voeden en waarbij vrouwen eigenlijk geen andere mogelijkheid zien dan hun baby af te staan.

In Nederland zijn er verschillende goede mogelijkheden om onder geheimhouding te bevallen en het kindje af te staan, dus zonder dat dit bij familie, vrienden of kennissen bekend wordt. De organisaties die dat (mede) mogelijk maken zijn de Raad voor de Kinderbescherming, de Fiom, SIRIZ en de Jeugdzorg in Nederland. Zij kunnen u hulp bieden bij het organiseren van zorg bij de bevalling, het afstand doen van uw baby en ervoor zorgen dat uwkind later kan nagaan wie zijn of haar moeder (en vader) is (als u dat wilt).

Er zijn ook vrouwen die om wat voor reden dan ook bang zijn om bovenstaande instellingen te benaderen. Deze vrouwen zijn vaak wanhopig en radeloos. Een vrouw die in verwachting is, angstig, wanhopig en radeloos, kan wellicht verkeerde keuzes maken, waarvan zij jarenlang veel spijt en verdriet zal hebben. Indien u echt geen kant meer op kunt en hebt besloten illegaal afstand te doen van uw baby mag u ervoor kiezen uw baby in een speciaal kamertje te leggen. Beschermde wieg biedt laagdrempelige, persoonlijke hulp en begeleiding, desgewenst anoniem, om een veilige geboorte te bevorderen met als doel te voorkomen dat baby’s bijvoorbeeld op een onveilige plek achter worden gelaten net na de bevalling.

Stichting Beschermde Wieg is er voor zorgmijdende zwangere- en pas bevallen vrouwen in nood, ongeacht afkomst, religie of leeftijd. De stichting heeft diverse locaties in Nederland. Het telefoonnummer waarop u alles met hun kunt bespreken 7 dagen per week/24 uur per dag, is 0800 6005 (gratis).

Het normale tijdstip van bevallen ligt tussen de 37 en 42 weken, dus drie weken vóór en twee weken na de uitgerekende datum. Het verloop van de bevalling is afhankelijk van veel factoren en kan bij iedereen weer anders verlopen. Als u voor de eerste keer bevalt, is de bevalling vaak zwaarder en duurt het langer. Bij alle volgende bevallingen kan het een stuk vlotter verlopen.

De bevalling verloopt in verschillende fases. Tijdens de ontsluitingsfase gaat de baarmoedermond open. Bij een eerste kindje zal de baarmoedermond eerst week worden en verkorten (het aanrijpen) en vervolgens opengaan, bij een tweede kindje verloopt dit meestal gelijktijdig. Voor een deel gebeurt dit verschijnsel soms al tijdens de voorweeën. In de ontsluitingsfase heeft u dus regelmatige weeën die voor ontsluiting zorgen. De snelheid van ontsluiting is afhankelijk van meerdere factoren, zoals een eerste of tweede kindje, de kracht van de weeën en de ligging van het kindje. De eerste centimeters van de ontsluiting gaan meestal langzamer dan het laatste stukje van de ontsluiting. Na verloop van tijd gaan de ontsluitingsweeën over in persweeën. De meeste vrouwen ervaren dan tijdens de weeën een niet-tegen-te-houden-persdrang. De verloskundige beoordeelt of er sprake is van volledige ontsluiting (10 centimeter) en of het kindje diep genoeg in het bekken is ingedaald. U kunt dan meestal starten met persen (uitdrijvingsfase). Het hoofdje van de baby zal tijdens de uitdrijving steeds dieper in het bekken komen te liggen en uiteindelijk geboren worden. De uitdrijvingsfase duurt bij een eerste baby gemiddeld 30 tot 90 minuten (maximaal 2 uur). En bij een volgende baby 1 tot 30 minuten (maximaal 1 uur). Na de geboorte krijgt u, als alles goed gaat, de baby op uw borst. Het eerste uur na de geboorte laten we het kindje bij de moeder liggen. Warmte en geur van de moeder kunnen zorgen voor de eerste moeder-kind binding. Ook (eventuele) borstvoeding wordt hierdoor bevordert. De navelstreng wordt doorgeknipt. Vervolgens zal de placenta (moederkoek) nog geboren worden (nageboortetijdperk). Door samentrekkingen van de baarmoeder raakt de placenta los van de baarmoederwand. Met een beetje mee persen door de moeder komt de placenta vaak binnen 30 minuten na de geboorte van de baby ook naar buiten. Als laatste controleert de verloskundige of u hechtingen nodig heeft. Hierna is een moment van jullie samen. Na ongeveer een uur wordt het kindje nagekeken en gewogen. Als laatste helpt de kraamverzorgende of verpleegkundige uw op te frissen.

Tijdens uw zwangerschap doen we verschillende onderzoeken zoals een bloedonderzoek en echo’s. Zo kunnen we ook onderzoek doen naar aangeboren afwijkingen. De diverse soorten echo’s en onderzoeken worden aangeboden en met u besproken.

Lees meer over de eerste zwangerschapscontrole en de vervolgcontroles.

Poliklinisch en klinisch bevallen

Poliklinische (eerste lijns) bevallingen zijn bevallingen met je eigen verloskundige of huisarts met kraamverzorgende. Poliklinisch bevallen kan bij een normaal verlopen zwangerschap.
Klinische (tweede lijns) bevallingen zijn bevallingen met de gynaecoloog of verloskundige van het ziekenhuis of met een obstetrieverpleegkundige. Bij (klinische)bevallingen is er sprake van een medische indicatie.

Een geboorteplan is een manier om u (samen met uw partner) voor te bereiden op de komende bevalling, waarin u uw wensen rondom de bevalling vastlegt. Het geboorteplan wordt besproken tijdens het spreekuur. We komen er op deze manier achter hoe u (samen met uw partner) tegen de bevalling aankijkt en waar jullie zorgen en eventuele angsten liggen. We bekijken samen of de wensen haalbaar zijn en of er eventueel alternatieve mogelijkheden zijn, waarbij veiligheid voorop en goede zorg centraal staat.

Geboorteplan Adrz

Bij Adrz worden jaarlijks meer dan 1500 baby’s geboren. De afdeling Kraam en Verloskunde (onderdeel van het Moeder & Kind centrum) doet er alles aan om aanstaande ouders goed te informeren en op hun gemak te stellen.

Ben je benieuwd naar de omgeving waar je gaat bevallen? Het Moeder & Kind centrum heeft een video gemaakt waarin een digitale rondleiding wordt gegeven.

Zwanger zijn en een kindje verwachten zijn grote gebeurtenissen in het leven van aanstaande ouders. Er zijn vrouwen die niet kunnen genieten van de zwangerschap, angstig zijn of zelfs in de war raken. Hiervoor is de zogenoemde ‘POP-polikliniek’. Deze polikliniek geeft in samenwerking met Emergis ondersteunende behandeling/ begeleiding aan vrouwen met psychische klachten voor-, tijdens en/of na de bevalling.

POP-polikliniek (Psychiatrie Obstetrie Pediatrie)

Sommige vrouwen die in behandeling zijn voor psychische klachten en graag zwanger willen worden, vragen zich af of dit wel mogelijk is. Ook vrouwen met psychische klachten willen graag een zo goed mogelijke zwangerschap, bevalling en kraamtijd. Er is dan vaak extra aandacht nodig voor het opbouwen van een goede band tussen u en uw baby.

Veilige start

Ieder kind verdient een goede start in het leven en ouders willen niets liever dan dat. Soms zijn de omstandigheden minder gunstig. Dat kan gaan om de woonsituatie of de financiële situatie. Het kan ook zijn dat ouders hulp nodig hebben bij het zorgen voor hun kind, of hulp nodig hebben voor zichzelf, bijvoorbeeld bij psychische klachten of verslaving. Veilige start biedt deze hulp.

Lees hier meer over de POP-polikliniek.

Data voorlichtingsavonden

• woensdag 18 maart 2020 – 19.00 uur (vol)
• woensdag 18 maart 2020 – 20.00 uur (vol)
• woensdag 22 april 2020 – 19.00 uur (vol)
• woensdag 20 mei 2020 – 19.00 uur (vol)
• maandag 8 juni 2020 – 19.00 uur
• woensdag 9 juli 2020 – 20.00 uur

Locatie

Voor de voorlichtingsavond verwachten wij u op de eerste verdieping, verzamelen bij de ronde rode bank bij Adrz in Goes.

Een bevalling gaat (meestal) gepaard met pijn en dat is een normaal verschijnsel. De duur van de bevalling en ernst van de pijn kunnen verschillen. Meestal neemt de pijn toe wanneer de ontsluiting vordert. Als uw angst en/of spanning ervaart kan dit de aanmaak van endorfines (lichaamseigen pijnstillend hormoon) belemmeren. Het is dus belangrijk om een goede manier van ontspanning te vinden en comfort te creëren, hiermee kan uw bevalling ook bespoedigd worden. De kraamverzorgende of de verpleegkundige kan helpen met adviezen over ademhalings- en ontspanningsoefeningen en over verschillende houdingen om de weeën op te vangen. Zo is er de mogelijkheid om op een skippybal te zitten. Ook onder de douche of in bad kan voor u een manier zijn om de weeën beter op te vangen.

Bekijk de folder ‘Jouw bevalling: Welke houding past bij jou?’ voor meer  voorbeelden van bevalhoudingen.

Als de pijn te veel wordt, of u vindt het moeilijk om te ontspannen, kunt u vragen om pijnstilling. In ons ziekenhuis kunt u in principe kiezen tussen een ruggenprik (epidurale analgesie) of een pijnstillende injectie. De gynaecoloog of de klinisch verloskundige geeft hierover informatie. Samen besluit u wat de meest effectieve pijnstilling is. Hierbij wordt gekeken naar de conditie van de baby en uw ontsluitingsfase.

Tijdens de zwangerschapscontrole is het belangrijk uw wensen over pijnbestrijding te bespreken. Het gebruik van de verschillende middelen hangt af van hoe u de pijn ervaart én van het verloop van de bevalling. Iedere vorm van pijnstilling vindt plaats onder CTG-registratie en onder begeleiding van de gynaecoloog of de klinisch verloskundige.

• Bekijk de folder ‘Bevallen – Hoe ga je om met pijn?’. De folder beschrijft allerlei manieren om de pijn tijdens het bevallen te verzachten. Met en zonder medicijnen.
  De folders is in 7 verschillende talen beschikbaar (Nederlands, Engels, Arabisch, Pools, Frans, Turks en Mandarijn)
• Bekijk het filmpje: ‘Hoe ga je om met pijn?’
• Bekijk het filmpje over de ruggenprik.
• Meer informatie

De meeste bevallingen verlopen spontaan, maar soms moet een bevalling om welke reden dan ook worden bespoedigd en kiest de gynaecoloog voor een zogeheten kunstverlossing.

Vacuümextractie

Afhankelijk van de reden en de omstandigheid kan de geboorte van uw baby worden bespoedigd door middel van een zuignap (vacuümextractie), u perst zelf nog steeds mee. Dit kan alleen bij een volledige ontsluiting. De eerste fase van de bevalling, de ontsluiting, is dan al achter de rug. Het is alleen mogelijk op deze manier hulp te bieden als de baby in hoofdligging ligt en diep genoeg is ingedaald.

Wanneer een vacuümextractie?

Er kan een vacuümextractie worden gedaan als de:

• conditie van de moeder of die van het kind zodanig is, dat de uitdrijving snel moet verlopen
• uitdrijving niet vordert na lang persen
• moeder niet mag persen vanwege een ziekte zoals hart- en longaandoening

Stuitligging

Als uw kindje in een stuit ligt krijgt u van de gynaecoloog uitleg over welke vorm van bevallen in uw situatie het beste is. Dat kan een vaginale bevalling of een keizersnede zijn. Samen maakt u een plan over hoe u gaat bevallen.

• Meer informatie
• Bekijk de folder ‘uitwendige versie en stuitligging’
  De folder is er in 9 verschillende talen (Nederlands, Arabisch, Duits, Engels, Frans, Mandarijn, Portugees, Spaans en Turks), kijk op: https://deverloskundige.nl/over-de-verloskundige/subtekstpagina/188/stuitligging-draaien-door-uitwendige-versie/

De keizersnede

Een keizersnede (Sectio Caesarea) is een operatie onder plaatselijke verdoving (ruggenprik) of algehele narcose waarbij de baby door een operatie ter wereld komt. Uw partner mag bij de keizersnede aanwezig zijn.

Wanneer is een keizersnede nodig?

Soms is al voor de uitgerekende datum bekend dat een vaginale bevalling niet mogelijk is en wordt een keizersnede gepland. Een keizersnede is nodig:

• als de placenta voor de baarmoedermond ligt
• wanneer er afwijkingen van het bekken zijn
• als de baby mogelijk zuurstofgebrek krijgt en een normale bevalling niet afgewacht kan worden
• als mogelijk aan het eind van een eerdere zwangerschap een keizersnede is uitgevoerd
• als na volledige ontsluiting van de baarmoedermond de baby niet voldoende is ingedaald en de baring na enige tijd persen onvoldoende vordert
• als vaginale geboorte bij stuitligging niet verantwoord lijkt na beoordeling door de gynaecoloog
• om diverse andere redenen waarbij de geboorte niet op de gewone manier kan plaatshebben, bijvoorbeeld een dwarsligging of een uitgezakte navelstreng of wanneer de baby vroeger in de zwangerschap geboren moet worden
• ook tijdens de bevalling kunnen er situaties ontstaan waardoor een keizersnede nodig is

Wat gebeurt er bij een keizersnede?

Bij een geplande (primaire) keizersnede vindt voorafgaand aan de operatie een medisch onderzoek plaats naar uw gezondheidstoestand. Dit gebeurt door de anesthesioloog op het preoperatieve spreekuur. De keuze tussen plaatselijke verdoving en algehele verdoving (narcose) wordt uitgelegd en in overleg met u bepaald. Verder wordt er een aantal voorbereidingen getroffen zoals bij elke operatie.

Gentle Sectio 

Bij een geplande keizersnede kunt u in ons ziekenhuis met een Gentle sectio bevallen. Via een buikoperatie proberen wij uw baby op een zo natuurlijk mogelijke manier ter wereld te brengen. Het uitgangspunt is dat moeder en haar partner meer betrokken worden bij de ingreep en dat de baby na de geboorte bij de ouders blijft. De kinderarts is altijd aanwezig bij de geboorte en onderzoekt of de  baby in goede conditie is en tot en met het einde van de operatie bij de moeder mag blijven.

De baby wordt bloot op de borst bij de moeder gelegd en bedekt met een warme molton om afkoeling te voorkomen. Voordelen direct huid op huidcontact:

• hechting moeder-kind verloopt beter
• borstvoeding komt sneller op gang
• baby’s zijn rustiger, hebben een stabielere hartslag, ademhaling en bloedsuikerwaarden

Een Gentle Sectio is alleen mogelijk bij een geplande sectio rond de uitgerekende datum als er geen complicaties verwacht worden en als de moeder kiest voor een ruggenprik. De Gentle Sectio kan van maandag tot en met vrijdag, op bepaalde tijden.

Voorbereiding op de keizersnede

Om de kans op een infectie te verkleinen is het belangrijk dat u één week voor de keizersnede het schaamhaar niet meer wegscheert. Op de dag zelf moeten sieraden, piercings, nagellak, make-up, contactlenzen en eventueel kunstgebit verwijderd worden. Je krijgt een operatiehemd aan. Vlak voor de operatie krijgt u een blaaskatheter. De dag voor de keizersnede komt u voor een opnamegesprek. Tijdens dit gesprek met een verpleegkundige van de kraamafdeling wordt een aantal vragen met u doorgenomen en kunt u uw wensen kenbaar maken. Bij het laboratorium laat u bloedprikken om de uitgangswaarde te bepalen.

Operatiekamer

De gynaecoloog maakt een horizontale snede vlak boven het schaambeen. Dit litteken is later nauwelijks meer te zien. De baby wordt uit de baarmoeder getild (dit is het geboortetijdstip) en de navelstreng wordt afgebonden en doorgeknipt. Vervolgens worden de placenta en de vliezen verwijderd. Bij een geplande keizersnede mogen uw baby en uw partner met u mee naar de uitslaapkamer (recovery). Als dit niet mogelijk is, gaan de partner en de baby naar de kraamafdeling waarbij de baby voor het eerste contact bloot bij de partner mag liggen.

De baby

Soms kan een baby die met de keizersnede wordt geboren wat moeite hebben met ademhalen. Om de conditie van de baby te beoordelen, wordt het na de geboorte door een kinderarts uitvoerig onderzocht en zo nodig behandeld. Het is toegestaan om foto’s te maken tijdens de keizersnede, doe dit wel in overleg. Filmen is niet toegestaan.

Controles en verzorging

Kort na de keizersnede heeft u waarschijnlijk pijn. Dit wordt veroorzaakt door de wond of  door naweeën. De verpleegkundige vraagt regelmatig hoe het met de pijn is. Hierbij gebruikt zij een zogenaamde pijnscore. Op een schaal van 1 tot 10 kunt u uw pijn aangeven. 0 is geen pijn en 10 ondragelijke pijn. Aan de hand van de pijnregistratie krijgt u zo nodig aanvullende pijnmedicatie toegediend.

• Na de operatie kunt u wat slap en duizelig voelen bij het opstaan en kunt u last hebben van darmkrampen.
• In de meeste gevallen bent u na een dag weer zover hersteld dat het infuus en de blaaskatheter worden verwijderd.
• Uw eetlust komt weer terug en vrij snel kunt u al wat gemakkelijker uit bed komen.
• Na een plaatselijke verdoving heeft u de eerste uren na de operatie nog geen controle over uw benen.
• Na een keizersnede worden altijd regelmatig bloeddruk, pols, temperatuur, bloedverlies en de hoeveelheid urine gecontroleerd.
• Er worden oplosbare hechtingen gebruikt.
• U krijgt, om trombose te voorkomen, eenmaal per dag antistolling.
• In principe mag u op de derde dag, indien er geen verdere problemen zijn ontstaan, weer naar huis.
• Voor u met ontslag gaat, kunt u de folder ‘Keizersnede – richtlijnen voor thuis’ doornemen. Daarin staan tips en adviezen.

Verzorgen van je baby

Uw partner wordt direct betrokken bij de zorg voor uw baby en zodra u daar zelf toe in staat bent, kunt u samen de zorg voor u baby nemen. Er is altijd een verpleegkundige of kraamverzorgende bij u in de buurt om te helpen en om adviezen en tips te geven.

Soms is het beter niet te wachten tot de bevalling spontaan op gang komt. In dat geval brengt de verloskundige of gynaecoloog de bevalling kunstmatig op gang. Dit wordt ook wel inleiden (inductie) genoemd. Afhankelijk van hoe de baarmoedermond aanvoelt tijdens het inwendig onderzoek kan er eerst besloten worden tot primen (het aanrijpen), de stap vóór inleiden. Inleiden gebeurt met het kunstmatig breken van de vliezen en meestal met medicijnen die de weeën stimuleren.

Wanneer wordt een bevalling ingeleid?

Veel voorkomende redenen zijn:

• wanneer de zwangerschap te lang duurt. Als de zwangerschap meer dan 42 weken duurt, raakt het kind in een minder goede conditie
• een achteruitgang van de werking van de placenta (moederkoek) door bijvoorbeeld hoge bloeddruk of suikerziekte. Hierbij loopt het kind het risico dat het te weinig zuurstof en voedingsstoffen krijgt
• wanneer 24 uur of langer na het breken van de vliezen de bevalling niet spontaan wil beginnen. Er bestaat dan kans op een infectie van moeder en kind
• (ernstige) vertraging van de groei van het kind
• eventueel andere individuele redenen

Primen (aanrijpen)

Als de baarmoedermond nog ‘onrijp’ is, dat wil zeggen nog stug, lang en waarbij er nog geen of beperkte ontsluiting is, dan kan er nog niet worden ingeleid. Er wordt dan eerst gekozen voor het aanrijpen (primen of voorbereiden) van de baarmoedermond. Het primen van de baarmoedermond gebeurt door het plaatsen van een foleycatheter. De catheter wordt in de baarmoeder gebracht en de ballon wordt gevuld met water. Door lichte tractie en druk kan er ontsluiting van de baarmoedermond ontstaan. De catheter stimuleert ook het vrijkomen van een natuurlijk hormoon. Dit noemen we mechanische inductie. De foleycatheter blijft maximaal twee dagen zitten. Zijn de vliezen gebroken, dan zal de baarmoedermond op een andere manier geprimed worden, via vaginale tabletten. In de vagina wordt een tablet met prostaglandines hormoon ingebracht. Dit bevordert het rijpen van de baarmoedermond en kan harde buiken/krampen veroorzaken. Dit noemen we chemische inductie. Vaak kan de dag daarna de bevalling echt worden ingeleid als de baarmoedermond ‘rijp’ is. Soms is het nodig deze methode (het aanrijpen) te herhalen, maar het kan zijn dat er spontaan ontsluitingsweeën komen en dat de bevalling zonder verder ingrijpen doorzet.

Inleiden

Bij een voldoende rijpe baarmoedermond kan er dan worden ingeleid. De gynaecoloog of de verloskundige breekt voorafgaand de vliezen. En als het nodig is, krijg je via een infuus medicijnen toegediend (oxytocine), waardoor de weeën worden ‘opgewekt’ en die de bevalling op gang helpen. De hartslag van de baby en de weeënactiviteit worden geregistreerd door middel van een CTG (cardiotocogram).